Kort gezegd heeft formatieve evaluatie alles te maken met het constant ‘evalueren’ van waar de leerling staat, om zo inzicht te krijgen in twee zaken:
- Het leerproces van de leerling
- De effectiviteit van jouw lespraktijk
De informatie die daarmee wordt verkregen, kan jij vervolgens gebruiken om het leren van de leerling verder te helpen.
De definitie toegespitst
De Engelse docent en onderwijsexpert Dylan William zegt over de definitie van formatieve evaluatie het volgende:
“Een evaluatie is formatief als bewijsmateriaal van leerlingprestaties wordt achterhaald, geïnterpreteerd en gebruikt door leraren, leerlingen of hun leeftijdsgenoten om vervolgstappen vast te stellen voor de les, die naar alle waarschijnlijkheid beter zijn, of een betere basis hebben, dan beslissingen die leraren hadden genomen bij het ontbreken van dergelijke bewijzen.” (William, 2013)
“Cijfers geven werkt niet”
Bij de tegenhanger ervan, summatieve evaluatie, worden evaluatiemomenten gebruikt als afsluiting of als conclusie van het leren. Dit laatste wordt meestal geassocieerd met toetsen waarvoor een cijfer wordt gegeven, maar dat is niet helemaal correct. Zowel bij formatieve als summatieve evaluatie is er sprake van feedback aan de leerling. Feedback in de vorm van een cijfer – iets dat vaak wordt geassocieerd met summatieve evaluatie – is echter zo informatie-arm, dat ook als het evaluatiemoment formatief is bedoeld, ze in de praktijk toch vaak summatief uitvalt.
De rol van leerdoelen
Formatieve evaluatie is een proces, waarin de leerdoelen centraal staan. Leraar en leerlingen proberen actief helder te krijgen wat de leerdoelen precies inhouden en proberen daar betekenis aan te geven. Deze leerdoelen hoeven dus niet per definitie extern te zijn opgelegd, maar worden het liefst zelfs door de leerlingen zelf vormgegegeven en opgehelderd en zijn op die manier betekenisvoller.
Baas over eigen leerproces
Specifieker gezegd is formatieve evaluatie een manier om studenten zelf kennis en vaardigheden te laten ontwikkelen, waardoor hij meer eigenaarschap verkrijgt over zijn eigen leerproces. Het ontwerp en de inrichting van formatieve evaluatie worden bepaald door het doel dat een docent eraan geeft.
Effectieve formatieve evaluatie
Formatieve evaluatie heeft het meeste effect als er aan drie voorwaarden wordt voldaan.
- Het evaluatiemoment mag niet beoordeeld worden. Er mag geen cijfer worden gegeven, want dat zou afleiden van de inhoud.
- De feedback moet begrijpelijk en zinvol zijn voor de leerlingen en hen richting geven en aan het denken zetten.
- De feedback moet onmiddellijk zijn, dus tijdens de les.
Vijf formatieve evaluatie strategieën
Onderwijs heeft met drie belangrijke processen en drie verschillende rollen te maken.
De processen zijn: bepalen waar leerlingen zich bevinden in het leerproces, bepalen waar leerlingen naartoe gaan en bepalen hoe ze daar komen.
De rollen zijn: leraar, medeleerling en leerling.
Door de rollen te koppelen aan de processen ontstaat er een matrix, die hieronder te zien is. Deze matrix kun je indelen in vijf belangrijke formatieve evaluatie-strategieën, die ook centraal staan in de 15 uitdagingen die te vinden zijn op deze site.
Formatieve Evaluatie-Matrix
In de matrix zijn vijf belangrijke formatieve evaluatiestrategieën te zien.
| Waar de leerling naar toe gaat | Waar de leerling nu is | Hoe verder te komen | |
| Leraar | 1. Verduidelijken en delen van leerintenties en succescriteria | 2. Ontwerpen van effectieve klassendiscussies, activiteiten en taken die bewijs van leren opleveren | 3. Feedback geven die het leren vooruit beweegt |
| Medeleerling | 1. Verduidelijken en delen van leerintenties en succescriteria | 4. Leerlingen activeren als bron van instructie voor elkaar | |
| Leerling | 1. Begrijpen van leerintenties en succescriteria | 5. Leerlingen activeren om eigenaar te worden van hun eigen leren | |
